مننژیت
مننژیت چیست؟
قبل از توضیح در مورد این بیماری، لازم است که با مغز و پوشش اطراف آن آشنا شوید. مغز در استخوان جمجمه، به وسیله‌ی پوششی احاطه شده است. پوشش اطراف مغز مننژ نام دارد و از ۳ لایه تشکیل شده است. مننژیت به معنای التهاب در غشای اطراف مغز و نخاع است.
در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص مغز و اعصاب در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.
انواع مننژیت
این بیماری غالبا توسط باکتری یا ویروس ایجاد می‌شود. آیا می‌دانید عواملی مانند آسیب فیزیکی، بیماری و داروهای خاص نیز می‌توانند منجر به بروز این بیماری شوند؟ در واقع ۵ نوع مننژیت وجود دارد: باکتریایی، ویروسی، انگلی، قارچی و غیر عفونی. علائم همه‌ی انواع با یکدیگر مشابه هستند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. معالجه‌ی این بیماری با توجه به علت آن متفاوت است، بنابراین تشخیص عامل ایجاد کننده‌ی آن، مهم است.
۱: مننژیت باکتریایی
مننژیت باکتریایی نوعی بیماری تهدید کننده‌ی زندگی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می‌تواند عوارض جدی مانند آسیب مغزی، کاهش شنوایی و در نهایت مرگ را ایجاد کند. این شکل از بیماری، معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری وارد جریان خون شده و به مغز و نخاع منتقل شود. انواع باکتری‌هایی که می‌توانند باعث نوع باکتریایی شوند عبارتند از: هموفیلوس آنفولانزا)معمولا نوع( B، استرپتوکوکوس پنومونیه (عامل ذات الریه)، لیستریا مونوسیتوژنز، استافیلوکوکوس اورئوس و نایسریا مننژیتیدیس. علائم نوع باکتریایی اغلب با آنفولانزا اشتباه گرفته می‌شود. که این موضوع می‌تواند تشخیص را دشوار کند.
این باکتری‌ها می‌توانند از طریق سرفه، عطسه یا بزاق (هنگام بوسیدن یا تنفس دهان به دهان) از فردی به فرد دیگر منتقل شوند. اشکال خاصی از مننژیت باکتریایی می‌تواند در اثر خوردن غذای آلوده نیز ایجاد شوند.
مننژیت باکتریایی با آنتی بیوتیک قابل درمان است. بهترین راه برای محافظت در برابر مننژیت باکتریایی، واکسیناسیون است.
۲:مننژیت ویروسی
مننژیت ویروسی شایع‌تر از نوع باکتریایی آن است و معمولا شدت بیماری در آن کم‌تر است. بیش‌تر موارد مننژیت ویروسی ناشی از انتروویروس است، اما ویروس‌های رایج دیگر مانند سرخک، اوریون، آبله مرغان و هرپس سیمپلکس نیز می‌توانند منجر به بیماری شوند.
علائم مننژیت ویروسی با علائم نوع باکتریایی بیماری مشابه است. ویروس در مایع مغزی نخاعی رشد نمی‌کند، به همین دلیل نوع ویروسی این بیماری، اغلب خود به خود و بدون درمان برطرف می‌شود. ممکن است استفاده از داروهای ضد ویروسی نیز لازم شود. در برخی موارد، بسته به عواملی مانند نوع ویروس ایجاد کننده‌ی عفونت، سن بیمار و ضعف سیستم ایمنی، بیماری می‌تواند کشنده باشد.
این نوع مننژیت می‌تواند از طریق مدفوع آلوده، به طور مثال پس از تعویض پوشک یا استفاده از توالت، منتقل شود. انترو ویروس‌هایی که باعث مننژیت ویروسی می‌شوند نیز می‌توانند از طریق ترشحات چشم، بینی و دهان یا ترشحات موجود در تاول، منتقل شوند.
نوع ویروسی این بیماری، معمولا طی ۷ تا ۱۰ روز بهبود می‌یابد. استراحت کافی و مصرف مسکن و داروهای ضد ویروسی می‌تواند به تسکین علائم کمک کند. برای جلوگیری از مننژیت ویروسی، دستان خود را کاملا بشویید و از تماس مستقیم با فردی که به این بیماری مبتلا است، خودداری کنید. مطمئن شوید که علیه سرخک، اوریون، سرخجه و آبله مرغان، واکسینه شده‌اید.
۳: مننژیت انگلی
این شکل از بیماری باعث عفونت مغزی می‌شود که به سرعت طی ۱ تا ۱۲ روز پیشرفت می‌کند. علائم مننژیت انگلی، ۱ تا ۷ روز پس از ورود عامل عفونت به بدن، ظاهر می‌شود. انگل ایجاد کننده‌ی بیماری، در سراسر جهان در منابع گرم آب شیرین (مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و چشمه‌های آب گرم)، خاک، آب تخلیه شده از منابع صنعتی، استخرهای شنا و آبگرمکن‌ها دیده شده است. ارگانیسم میکروسکوپی، از طریق بینی وارد بدن می‌شود و به مغز می‌رود و در آنجا شروع به تخریب بافت مغز می‌کند. نوع انگلی این بیماری، نمی‌تواند از طریق تماس فرد به فرد منتقل شود.
۴: مننژیت قارچی
مننژیت قارچی، به علت ورود قارچ به جریان خون اتفاق می‌افتد. افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به این نوع بیماری قرار دارند. مننژیت قارچی اغلب در اثر استنشاق هاگ قارچ از خاک آلوده یا فضولات پرندگان یا خفاش ایجاد می‌شود. درمان شامل مصرف دوره‌های طولانی داروهای ضد قارچ با دوز بالا است که معمولا در بیمارستان از طریق تزریق داخل وریدی انجام می‌شود. نوع قارچ و وضعیت سیستم ایمنی بدن بیمار، مدت زمان درمان را تعیین می‌کند.
مننژیت کریپتوکوکی، که ناشی از قارچ است، رایج‌ترین شکل مننژیت در افراد مبتلا به HIV است.
۵: مننژیت غیر عفونی
مننژیت غیر عفونی، مانند مننژیت انگلی و قارچی، قابل انتقال از شخصی به شخص دیگر نیست. این نوع بیماری، به طور معمول در نتیجه‌ی سرطان، لوپوس، آسیب به سر، جراحی مغز یا برخی از داروها ایجاد می‌شود.
مننژیت چه علائمی ایجاد می‌کند؟
- اولین علائمی که در این بیماری ظاهر می‌شوند معمولا تب و لرز، تهوع و استفراغ، کاهش اشتها، سردرد، گردن درد، بی حالی احساس ناخوشی و بیماری هستند.
- درد در اندام‌ها، رنگ پریدگی پوست و سردی دست و پاها علائم بعدی هستند.
- تحریک پذیری، بثورات پوستی، سفتی گردن، تشنج، حساسیت به نور، خواب آلودگی، گیجی، تغییر وضعیت ذهنی و هوشیاری از دیگر علائم مننژیت هستند.
- علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی در آغاز می‌تواند مشابه باشد، اگرچه علائم مننژیت باکتریایی معمولا شدیدتر است.
- علائم مننژیت با توجه به سن می‌تواند متفاوت باشد.
علائم مننژیت در نوزادان
مننژیت ویروسی در نوزادان شایع است و در نتیجه‌ی سرماخوردگی، تبخال و آنفولانزا ایجاد می‌شود. ویروس‌هایی که این بیماری‌ها را ایجاد می‌کنند باعث ایجاد مننژیت ویروسی نیز می‌شوند.
نوع باکتریایی بیماری، نیز در کودکان شایع و تهدید کننده‌ی زندگی است و به علت یک عفونت جدی در ناحیه‌ی نزدیک به مغز ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، باکتری‌های عامل عفونت شدید گوش یا عفونت سینوسی می‌توانند وارد جریان خون شده و به مغز یا نخاع راه یافته و باعث این بیماری شوند.
این بیماری در نوزادان ممکن است باعث علائم زیر شود:
- کاهش اشتها
- تحریک پذیری
- خواب آلودگی و به سختی بیدار شدن از خواب
- بی حالی
- زردی
- گریه‌ی مداوم که وقتی کودک را در آغوش می‌گیرید، گریه بلندتر می‌شود.
- برآمدگی در ناحیه‌ی نرم بالای سر کودک
- دست و پا زدن
- تب
- مکیدن ضعیف
- حساسیت به نور و سفتی گردن در کودکان خردسال کم‌تر دیده می‌شود.
مننژیت ویروسی در نوزادان شایع است و در نتیجه‌ی سرماخوردگی، تبخال و آنفولانزا ایجاد می‌شود.
در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص مغز و اعصاب در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.
بثورات پوستی در مننژیت
یکی از نشانه‌هایی که دیرتر از سایر علائم ظاهر می‌شود، بثورات پوستی است. میکروارگانیسم عامل این بیماری، در خون تکثیر پیدا می‌کنند. این میکروارگانیسم‌ها سلول‌های اطراف مویرگ‌ها را هدف قرار می‌دهند. آسیب به این سلول‌ها منجر به آسیب مویرگی و نشت خون می‌شود. این موضوع، منجر به بثورات کم رنگ صورتی، قرمز یا بنفش در پوست می‌شود. این لکه‌ها ممکن است به راحتی با کبودی اشتباه گرفته شوند. با بدتر شدن و گسترش عفونت، بثورات پوستی آشکارتر و بزرگ‌تر می‌شوند. ممکن است تشخیص بثورات پوستی در مننژیت، در افرادی که پوست تیره دارند مشکل باشد. به همین دلیل در نواحی روشن‌تر پوست مانند کف دست و داخل دهان، باید به دنبال این بثورات بود
مننژیت چقدر مسری است؟
- برخی از انواع این بیماری مسری نیستند.
- مننژیت قارچی، انگلی و غیر عفونی مسری نیستند.
- مننژیت ویروسی مسری است و از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن از جمله مخاط، مدفوع و بزاق منتقل می‌شود. قطرات مایع آلوده می‌توانند با عطسه و سرفه پخش شوند.
- برای ابتلا به این عفونت (مننژیت ویروسی)، نیازی به تماس مستقیم با فرد آلوده نیست.
- مننژیت باکتریایی، جدی‌ترین شکل این بیماری است که می‌تواند مسری باشد.
- نوع باکتریایی این بیماری، از طریق تماس طولانی با فرد آلوده گسترش می‌یابد.
- مدارس، مراکز مهد کودک، پادگان‌های نظامی، بیمارستان‌ها و خوابگاه‌ها، مکان‌های اصلی برای به انتقال این عفونت هستند.
- دوره‌ی کمون این بیماری (مننژیت باکتریایی)، به طور متوسط ۴ روز است اما ممکن است بین ۲ تا ۱۰ روز طول بکشد.
- خطر ابتلا به این بیماری در بزرگسالی کاهش می‌یابد. اما احتمال ابتلا، بعد از ۶۰ سالگی دوباره افزایش می‌یابد. این موضوع به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای یا ضعف سیستم ایمنی بدن در افراد مسن، ایجاد می‌شود.
مننژیت قارچی، انگلی و غیر عفونی مسری نیستند.مننژیت ویروسی مسری است و مننژیت باکتریایی می‌تواند مسری باشد.
چه کسانی بیش‌تر در معرض خطر ابتلا به مننژیت قرار دارند؟
اگرچه هرکس می‌تواند به این بیماری مبتلا شود، اما افراد زیر بیش‌تر در معرض خطر قرار دارند:
- نوزادان و کودکان زیر ۵ سال
- نوجوانان و جوانان با سن ۱۶ تا ۲۵ سال
- افراد مسن با سن بالای ۵۵ سال
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند: به عنوان مثال، مبتلایان به اچ آی وی یا ایدز، اختلالات خود ایمنی، شیمی درمانی، پیوند اعضا یا پیوند مغز استخوان، سیفلیس و سل.
- کار با حیوانات (کارگران مزرعه و سایر افرادی که با حیوانات کار می‌کنند در معرض خطر بیش‌تری برای ابتلا به لیستریا مونوسیتوژنز هستند)
- افرادی که داروهای سرکوب کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف می‌کنند مانند: استروئیدها (مانند پردنیزولون)، داروهایی که پس از پیوند اعضا تجویز می‌شوند، داروهای ضد TNF که برای درمانآرتریت روماتوئید یا سایر بیماری‌های خود ایمنی تجویز می‌شود.
- نوزادان نارس با وزن بسیار کم هنگام تولد، نیز در معرض خطر ابتلا به عفونت کاندیدا در جریان خون هستند که ممکن است به مغز گسترش یابد.
چگونه می‌توان از مننژیت پیشگیری کرد؟
- داشتن سبک زندگی سالم، به ویژه اگر در معرض خطر بیش‌تری هستید، در پیشگیری از این بیماری بسیار مهم است.
- استراحت کافی داشته باشید، سیگار نکشید، از تماس با افراد بیمار اجتناب کنید.
- واکسن‌ها می‌توانند از شما در برابر انواع خاصی از مننژیت، محافظت کنند. این واکسن‌ها عبارتند از: واکسن هموفیلوس آنفلوانزای نوع B، واکسن دوگانه‌ی پنوموکوکی و واکسن مننگوکوک.
- رعایت بهداشت شخصی نیز می‌تواند به شما در جلوگیری از ابتلا به این بیماری کمک کند. برخی از انواع مننژیت از طریق تماس نزدیک با مایعات بدن فرد آلوده مانند بزاق و ترشحات بینی منتقل می‌شود.
- از به اشتراک گذاشتن نوشیدنی‌ها، ظروف و وسایل شخصی که ممکن است به بزاق یا مایعات دیگر آلوده باشند، خودداری کنید.
در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکانمتخصص مغز و اعصاب در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.
مننژیت چه عوارضی را ایجاد می‌کند؟
عوارض این بیماری می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سپتی سمی (گسترش عفونت در خون)
- کاهش شنوایی
- کاهش بینایی
- آرتروز
- سردردهای میگرنی
- آسیب مغزی
- سکته‌ی مغزی
- هیدروسفالی
- مشکلات حافظه و تمرکز
- تشنج‌های مکرر(صرع)
- مشکلات هماهنگی، حرکت و تعادل
- قطع اندام آسیب دیده
- مشکلات کلیوی
- اختلال در خواب
- مرگ (به طور کلی، تخمین زده می‌شود که از هر ۱۰ مورد مننژیت باکتریایی، ۱ مورد کشنده باشد).
مننژیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
چندین آزمایش برای تایید تشخیص و بررسی ویروسی یا باکتریایی بودن مننژیت، انجام می‌شود. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینه فیزیکی برای یافتن علائم مننژیت: تشخیص این بیماری با معاینه‌ی فیزیکی آغاز می‌شود. سن، اقامت در خوابگاه و حضور در مراکز درمانی، می‌تواند سرنخ‌های مهمی باشند.
- آزمایش خون برای بررسی وجود باکتری یا ویروس.
- پونکسیون کمری: نمونه‌ای از مایع اطراف نخاع از طریق ستون فقرات، گرفته می‌شود و افزایش فشار در سیستم عصبی مرکزی، التهاب یا وجود باکتری یا ویروس در مایع نخاعی بررسی می‌شود. این تست، هیچ آسیبی به نخاع وارد نمی‌کند.
- سی تی اسکن یا ام آر آی: برای بررسی هرگونه مشکل در مغز مانند تورم، آبسه‌ی مغزی یا سینوزیت.
- عکس اشعه‌ی ایکس از قفسه‌ی سینه: این روش تصویربرداری می‌تواند وجود ذات الریه، سل یا عفونت‌های قارچی را نشان دهد. مننژیت می‌تواند پس از ابتلا به ذات الریه نیز ایجاد شود.
- کشت خون: این تست می‌تواند باکتری‌های موجود در خون را شناسایی کند و همچنین آنتی بیوتیک مناسب برای درمان را تعیین کند.
آیا واکسنی برای مننژیت وجود دارد؟
بله، برای چندین نوع مننژیت باکتریایی، واکسن وجود دارد. اگرچه نوع ویروسی بیماری، شایع‌تر است اما اگر نوع باکتریایی این بیماری به سرعت درمان نشود، خطرناک‌تر خواهد بود. به همین دلیل، واکسن‌های اصلی برای این بیماری، باکتریایی هستند.
- اولین واکسن، واکسن دوگانه‌ی مننگوکوک است که ۴ نوع سویه‌ی متداول باکتریایی را هدف قرار می‌دهد. ماندگاری بیش‌تری دارد و از ایمنی و محافظت بیش‌تری برخوردار است.
- واکسن دوم، یک سویه‌ی خاص را هدف قرار می‌دهد و مدت زمان ایمنی و محافظت آن بسیار کوتاه‌تر است. تزریق این واکسن فقط برای افراد خاصی توصیه می‌شود.
- واکسن MMR باعث محافظت در برابر سرخک، اوریون و سرخجه می‌شود. مننژیت گاهی می‌تواند به عنوان عارضه‌ی این بیماری‌ها ایجاد شود. این واکسن معمولا در ۱ سالگی به نوزادان تزریق می‌شود.
- واکسن پنوموکوک و واکسن آنفولانزا نیز به پیشگیری از ذات الریه و آنفولانزا جلوگیری می‌کنند. این بیماری‌ها می‌توانند باعث مننژیت شوند.
عوارض جانبی واکسن مننژیت شامل درد، قرمزی و سوزش در محل تزریق است. برخی از افراد ممکن است ۱ یا ۲ روز پس از تزریق، دچار تب خفیف شوند. لرز، سردرد، درد در مفاصل و خستگی را نیز تجربه کنند.
چه کسانی باید علیه مننژیت مننگوکوکی واکسینه شوند؟
این ۵ گروه در معرض خطر هستند و باید واکسن مننژیت بزنند:
- دانشجویانی که تازه وارد دانشگاه شده‌اند و در خوابگاه زندگی می‌کنند و واکسن مننژیت را دریافت نکرده‌اند.
- کودکان با سن ۱۱ تا ۱۲ سال.
- افرادی که به کشورهایی سفر می‌کنند که این بیماری در آنجا شایع است.
- کودکان با سن ۲ سال یا بالاتر که طحال ندارند یا سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است.
- نوجوانان.
مننژیت چگونه درمان می‌شود؟
- این بیماری با توجه به علت آن درمان می‌شود.
- نوع باکتریایی بیماری، نیاز به بستری فوری در بیمارستان دارد. تشخیص و درمان به موقع از آسیب مغزی و مرگ جلوگیری می‌کند.
- افراد مبتلا به این بیماری ممکن است لازم باشد چند روزی در بیمارستان بستری شوند. حتی پس از رفتن به خانه، ممکن است مدتی طول بکشد تا کاملا به حالت عادی برگردند.
- مایع درمانی و تزریق مایعات به درون ورید، از کمبود آب بدن جلوگیری می‌کند.
- در صورت وجود هرگونه مشکلات تنفسی، استفاده از اکسیژن از طریق ماسک لازم است.
- داروی استروئیدی به کاهش تورم در اطراف مغز و تشنج، کمک می‌کنند.
- در صورت بروز هرگونه عارضه مانند از دست دادن شنوایی، ممکن است به درمان اضافی و پشتیبانی طولانی مدت نیاز باشد.
- نوع باکتریایی با آنتی بیوتیک‌های داخل وریدی قابل درمان است. از آنجا که مننژیت باکتریایی می‌تواند بسیار جدی باشد، معمولا قبل از تأیید تشخیص، درمان با آنتی بیوتیک آغاز می‌شود.
- نوع ویروسی خود به خود برطرف می‌شود. آنتی بیوتیک‌ها نمی‌توانند مننژیت ویروسی را درمان کنند. اما برخی از انواع مننژیت ویروسی با داروهای ضد ویروسی داخل وریدی درمان می‌شوند.
- نوع قارچی با داروهای ضد قارچی درمان می‌شود.
- نوع انگلی ممکن است فقط شامل درمان علائم یا تلاش برای درمان مستقیم عفونت باشد.