مقاومت به انسولین چیست؟ تعریف، علل، تشخیص و درمان‌های نوین دیابت
انسولین، هورمونی است که توسط پانکراس تولید می‌شود و وظیفه‌ی تنظیم سطح قند خون را دارد. این هورمون به سلول‌ها کمک می‌کند گلوکز (قند) خون را جذب کنند. در برخی افراد، سلول‌ها به‌درستی به انسولین پاسخ نمی‌دهند؛ به این پدیده مقاومت به انسولین گفته می‌شود که می‌تواند منجر به پیش‌دیابت و دیابت نوع ۲ شود.
۱. انسولین چیست و چه کسانی نیاز به تزریق آن دارند؟
- انسولین هورمونی کلیدی برای سوخت‌وساز گلوکز است. سلول‌ها گلوکز را برای تولید انرژی جذب می‌کنند.
- افرادی که دیابت نوع ۱ دارند، به‌دلیل حمله سیستم ایمنی به سلول‌های تولید کننده انسولین، نیازمند تزریق روزانه این هورمون هستند. در دیابت نوع ۲ نیز ممکن است با گسترش مقاومت به انسولین، نیاز به تزریق انسولین ایجاد شود.
۲. چرا مقاومت به انسولین رخ می‌دهد؟
عوامل زمینه‌ساز:
- چاقی به‌ویژه چاقی شکمی و افزایش التهاب بافت چربی
- سبک زندگی بی‌تحرک و فعالیت بدنی پایین
- رژیم غذایی پر از قندهای ساده و چربی‌های اشباع‌شده
- سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی
- سن بالای ۴۵ سال، کاهش توده عضلانی و افزایش چربی بدن در سنین بالا
- اختلالات هورمونی مانند PCOS، سندرم کوشینگ، کم‌کاری تیروئید و آکرومگالی
- داروهایی مثل کورتیکواستروئیدها، استرس مزمن و کمبود خواب
جنبه مولکولی:
تحقیقات جدید نشان داده‌اند مسیرهای پیوندی پیچیده‌ای مانند مسیر PI3K/AKT، محور انسولین/IGF‑1 و فرآیندهای التهابی نقش اساسی در مقاومت به انسولین دارند. همچنین یافته‌های اخیر مطالعه‌ای در دانشگاه کپنهاگ نشان می‌دهد که هر فرد دارای اثر انگشت مولکولی منحصر‌به‌فردی در حساسیت به انسولین است که امکان درمان‌های هدفمند شخصی‌سازی‌شده را فراهم می‌سازد.
۳. علائم و عوارض مقاومت به انسولین
علائم شایع:
- چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی
- خستگی مزمن و فقدان انرژی کافی
- تشنگی زیاد، تکرر ادرار
- اشتهای زیاد حتی پس از خوردن غذا
- آکانتوز نیگریکانس (تیره شدن پوست در چین‌ها) و تگ‌های پوستی
- افزایش فشار خون و اختلال لیپیدی (تری‌گلیسیرید بالا، HDL پایین)
- در زنان: بی‌نظمی قاعدگی، PCOS
- کبد چرب غیرالکلی
عوارض بلندمدت:
در صورت عدم کنترل، پیشرفت به دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی–عروقی، بیماری کبد چرب، سندرم متابولیک، نارسایی کلیوی و خطر برخی سرطان‌ها افزایش می‌یابد
۴. روش‌های تشخیص
تست‌های آزمایشگاهی:
- گلوکز ناشتا (FBS)، تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)
- Hemoglobin A1c برای بررسی میانگین قند خون سه‌ماهه
- انسولین ناشتا، شاخص HOMA‑IR، شاخص QUICKI
- پروفایل لیپیدی (تری‌گلیسیرید، HDL، LDL) و CRP برای التهاب
تشخیص بالینی:
بررسی سابقه خانوادگی، وزن بدن، فشار خون، معاینه آکانتوز نیگریکانس و شاخص توده بدن و الگوهای غذایی.
۵. درمان‌های موجود و نوین
تغییر سبک زندگی (مهم‌ترین مرحله):
- رژیم غذایی سالم: سبزیجات غیرنشاسته‌ای، غلات کامل، منابع پروتئینی بدون چربی، کاهش قند و غذاهای فرآوری‌شده
- فعالیت بدنی منظم: ورزش روزانه (حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی یا تمرینات مقاومتی) افزایش حساسیت به انسولین را دارد
- مدیریت وزن، استرس، خواب کافی: همگی بهبود عملکرد انسولین کمک می‌کنند
دارودرمانی:
- متفورمین: اولین انتخاب معمول برای افزایش حساسیت انسولینی
- آگونیست‌های GLP‑1 (مثل سمیاگلوتاید) و داروهای DPP‑4 که علاوه بر کنترل وزن، حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشند
فناوری‌ها و روش‌های نوین:
- انسولین هوشمند (smart insulin/GRI) که به‌صورت واقعی به تغییرات قند خون پاسخ می‌دهد و خطر هیپوگلیسمی را کاهش می‌دهد
- انسولین هفتگی (efsitora): داروی تزریقی که دفعات تزریق را به یک بار در هفته کاهش می‌دهد و برای دیابت نوع ۲ مؤثر نشان داده شده است
- Photobiomodulation therapy (نوردرمانی): روش نوظهور که با نور کم‌قدرت مسیر PI3K/AKT را فعال کرده و التهابات سلولی را کاهش می‌دهد
آینده درمان:
پیشرفت در درمان سلولی بازتولیدی (β‑cell therapy) برای دیابت نوع ۱ ممکن است نیاز به تزریق انسولین را کاهش دهد یا حذف کند
۶. نقش درمانگاه شبانه‌روزی سروش
- بررسی ژنتیک خانوادگی و شاخص‌های مولکولی حساسیت فرد به انسولین
- طراحی رژیم‌های غذایی اختصاصی با توجه به سبک زندگی
- ارائه خدمات مشاوره تغذیه و برنامه‌های ورزشی کنترل‌شده
- پایش دوره‌ای قند خون، HbA1c و پروفایل لیپیدی
- معرفی داروهای مناسب در صورت لزوم و ارجاع به متخصصان غدد برای درمان‌های پیشرفته
- مطالعه تحقیقات نوین و ارزیابی استفاده احتمالی از روش‌های نوظهور (نوردرمانی مدرن، smart insulin، نسخه هفتگی efsitora)
برای درمان دیابت، بهترین گزینه مراجعه به متخصص غدد و متابولیسم است. این متخصصان در زمینه غدد درون‌ریز و بیماری‌های مربوط به آنها از جمله دیابت تخصص دارند. همچنین، در صورت ابتلا به دیابت بارداری، مراجعه به متخصص زنان و زایمان نیز می‌تواند مفید باشد. برای گرفتن وقت از متخصصین می توانید آنلاین و با خیال راحت وقت بگیرید چون درمانگاه شبانه روزی سروش طرف قرارداد با کلیه بیمه های پایه و تکمیلی است.
جمع‌بندی
مقاومت به انسولین یک وضعیت شایع و قابل مدیریت است که در صورت تشخیص زودهنگام با ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، درمان پزشکی و تکنولوژی‌های جدید قابل کنترل است. درمانگاه شباه‌روزی سروش می‌تواند با ارائه برنامه‌های اختصاصی و پایش منظم، نقش مؤثری در پیشگیری از پیشرفت مقاومت به انسولین به دیابت نوع ۲ داشته باشد.