جذب آهن در بدن چگونه است؟
آهن یکی از مواد معدنی بسیار مهم در بدن است و مهم‌ترین تأثیر آن در شکل‌گیری و اکسیژناسیون خون است. آهن عضو اصلی در سنتز نوعی پروتئین در سلولهای قرمز خونی است که به آن هموگلوبین می‌گویند. نقش اصلی هموگلوبین در بدن انتقال اکسیژن از ریه‌ها به تمام سلولهای بدن است. اگر مقدار آهن خون شما پایین باشد، مقدار اکسیژن‌گیری در بدن شما کاهش یافته و این علت عمده خستگی و ضعف در انجام کارها است. یکی دیگر از فواید آن هم نقش آن در تبدیل غذا به انرژی است. سلولهای انسان برای تبدیل غذا به آدنوزین تری فسفات (ATP) که سوخت اصلی بدن به شمار می‌رود و به آهن نیاز دارند. کمبود آهن باعث احساس خستگی و ضعف می‌شود. همچنین آهن برای تولید و رشد سلولهای ایمنی ضروری است، کمبود این ماده می‌تواند باعث ضعف قدرت سیستم ایمنی بشود؛ هنگامی که سیستم ایمنی بدن شما ضعیف باشد شانس ابتلا به بیماری‌های مختلف زیاد می‌شود، آهن به عملکرد شناختی مغز و حافظه، قدرت تمرکز و همچنین قدرت یادگیری و حل مسئله کمک می‌کند. داشتن آهن کافی سبب می‌شود که مغز به درستی و با هوشیاری کامل بدون اینکه به موادی مثل کافئین تکیه کند، عملکرد داشته باشد. آهن به عضلات در ذخیره اکسیژن و بهره‌مندی از آن کمک می‌کند. همچنین بسیاری از آنزیم‌ها که به بدن کمک می‌کنند تا غذا را هضم کرده و وارد بسیاری از سلولهای مهم شوند، حاوی آهن هستند و با کاهش آهن در بدن بسیاری از عملکردها تاثیر قرار می‌گیرند. توجه به این نکته ضروری است که باید بدانیم ذخیره آهن در بدن چقدر باید باشد؟!
ذخیره آهن در بدن چقدر باید باشد ؟!
همان طور که می‌دانید مواد در بدن باید همواره در حد اعتدال باشد و چه زیاد بودن و چه کمبود آن‌ها، باعث انواع بیماری‌ها و اختلالات در سیستم ایمنی بدن می‌شود. اهن یکی از عناصر مهم است که تقریباً ۷۰ درصد آن برای ساختن هموگلوبین که ماده‌ای مهم در سلولهای خونی است، مصرف می‌شود. اضافه بر آن نیز تحت نام‌های Ferritin وHemosiderin در بافت‌ها ذخیره می‌شود. اگر میزان مناسبی از این ماده از طریق غذا دریافت نشود، بدن از ذخایر آهن موجود در بافت‌ها استفاده می‌کند و در صورتی‌که روند عدم دریافت از طریق رژیم غذایی ادامه پیدا کند، دچار کم خونی فقر آهن می‌شود و برعکس هم ممکن است اگر آهن زیادی دریافت کنید، دچار افزایش آهن می‌شوید. از آنجایی‌که آهن زیادی در بافت‌ها ذخیره می‌شود، اگر مرتبا بر این ذخایر اضافه گردد، به بافت کبد و پانکراس شما آسیب می‌رسد. بنابراین پزشک برای تشخیص کم خونی ناشی از آهن یا بیماری‌های مربوط به بالا بودن آهن، آزمایش شمارش گلبول قرمز را با آزمایش‌های دیگر مانند Ferritin و TIBC ( آهن پیوند شده) درخواست می‌نماید .
معمولاً ۶۵ تا ۷۰ درصد آهن در بدن به‌صورت هموگلوبین موجود است که در سرم خون بوده و کار جابجایی اکسیژن در بدن را انجام می‌دهد. آهن برای بسیاری از سلولهای دیگر مورد نیاز است که در سلولهای ماهیچه‌ای در نوعی پروتئین متصل به اکسیژن، به نام میوگلوبین در حدود ۴ درصد وجود دارد. ذخیره آهن نیز Ferritin نام دارد که حدود ۳۰ درصد کل آهن را تشکیل می‌دهد. آهن در کبد، مغز استخوان و نخاع نیز ذخیره می‌شود. درصد بسیار کمی از آهن نیز به صورت ترانسفرین وجود دارد که وظیفه انتقال آهن در خون در ساختمان آنزیم‌های سلولی را به عهده دارد. آهن آزاد بسیار فعال است و به واکنش‌هایی که به وسیله رادیکال های آزاد انجام می‌گیرد سرعت می بخشد؛ بنابراین به صورت آزاد در مایعات بدن وجود ندارد.
اندازه گیری آهن در خون
برای اندازه گیری آهن در خون، معمولاً آهن موجود در سرم خون اندازه‌گیری می‌شود که مقادیر نرمال آن به شرح زیر است :
نوزاد : ۱۰۰-۲۵۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
کودک زیر ۷ سال : ۴۰-۱۰۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
کودک بالای ۷ سال ۵۰-۱۲۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
زنان :۵۰-۱۷۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
مردان : ۶۵-۱۷۵ میکروگرم در دسی‌لیتر
مقادیر ذکر شده در بالا بسته به دستگاه سنجش کننده، ممکن است کمی تغییر کند .
البته سنجش میزان آهن در بدن، علاوه‌بر تست سرم خون، از آزمایش‌های دیگر مثل تست Ferritin یا تست TIBC، هماتوکریت، هموگلوبین، متوسط حجم پلاکت (MPV) و متوسط حجم گلبولی (MCV ) نیز استفاده می‌شود. البته برای تشخیص‌های تخصصی‌تر آزمایشات دیگری نیز ممکن است انجام شود که بسته به نظر پزشک معالج دارد.
موارد کاربرد آزمایش آهن خون
از موارد مهم کار برد آزمایش آهن سرم خون :
تشخیص افتراقی کم‌خونی به‌خصوص همراه با هیپوکرومی ویا MCV پایین
ارزیابی تالاسمی و کم‌خونی سیدروپلاستیک
در ارزیابی هموکروماتوز و مسمومیت over load آهن در بیماران دیالیزی
نحوه جذب آهن در بدن
روزانه حدود ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم آهن توسط رژیم غذایی وارد معده می‌شود که برحسب نیاز جذب بدن می‌گردد. جذب آهن از معده شروع می‌شود، اما بیشتر در دوازدهه و روده باریک جذب می‌شود. نحوه جذب آن در بدن از دستگاه گوارش آغاز می‌شود. آهنی که وارد بدن می‌شود، به صورت آهن سه ظرفیتی ویا به‌صورت املاح آلی ویا اکسید فریک ممکن است باشد.
سه فاکتور کلیدی در جذب آهن دخالت دارد که عبارتند از:
–اسید کلریدریک معده و اسیدهای موجود در مواد غذایی که سبب رهاسازی آهن از مواد غذایی و آزاد شدن آن می‌گردد.
– کوبالامین (ویتامین B12 ) که به جذب آهن کمک می‌کند.
–ترکیبات احیاکننده موجود در رژیم غذایی مانند اسید آسکوربیک و ترکیبات گوگرددار مانند سیستئین که سبب می‌گردد آهن سه ظرفیتی احیا و به آهن دو ظرفیتی تبدیل گردد.
در درون سلولهای بدن پروتئینی به نام آپوفریتین وجود دارد که قادر است معادل ۲۳ درصد از وزن خود آهن جذب نماید؛ به این ترتیب آهن در بدن ذخیره می‌شود.Ferritin که شکل ذخیره شده آهن در بدن است، در مخاط روده، کبد، طحال، کلیه و مغز استخوان دیده می‌شود؛ هرگاه اشباع شود جذب روده‌ای آهن متوقف می‌شود. چنانچه ذخایر آهن بدن کم باشد و بدن در حال ساخت گلبول‌های جدید باشد، جذب آهن به سرعت افزایش پیدا می‌کند. اسید آسکوربیک یا همان ویتامین C، جذب آهن را بیشتر می‌کند. توجه داشته باشید غذاهایی که از نظر فسفات غنی هستند، میزان آهن و فسفر جذب‌پذیر را کاهش می‌دهند؛ زیرا از ترکیب فسفات با آهن نمک‌های نامحلول تشکیل می‌شود که جذب‌پذیر نیست.
مواد غذایی حاوی آهن
مواد غذایی حاوی آهن عبارت‌اند از:
لوبیای سفید
جگرگاو
عدس
شکلات تلخ
تن‌ماهی
نخود
آب گوجه‌فرنگی
سیب‌زمینی
بادام‌هندی
اسفناج
کشمش
گوشت گاو
تخم کدو حلوایی
کینوا
کلم بروکلی
با مصرف مواد غذایی حاوی آهن، به میزان کافی می‌توانید آهن مورد نیاز بدن خود را جذب نمایید. البته توجه داشته باشید که جذب آهن اگر همراه با ویتامین C باشد، بیشتر انجام می‌گیرد. میزان دریافتی آهن از منابع حیوانی بیشتر و برای بدن قابل جذب‌تر است .انگور و چای سبز سرشار از ( پلی فنل) هستند که اگر همراه با وعده غذایی مصرف شوند، باعث کاهش جذب آهن می‌شود.
خانم‌ها در زمان قاعدگی میزان زیادی خون از دست می‌دهند و به همین دلیل باید بیشتر از آقایان نسبت به ذخیره آهن بدن خود حساسیت داشته باشند و رژیم غذایی سالمی را رعایت کنند که بتواند آهن بدن آن‌ها را تامین نماید. به همین دلیل پیروی از رژیم‌های تک غذایی ویا بسیار محدودکننده، به هیچ وجه کار درستی نیست.